Tarihçe
İLÇENİN GENEL OLARAK TANITILMASI
TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI
Köse’nin kuruluşu ve tarihi konusunda kesin bilgi ve bulgular bulunmamakla beraber bölge: Hitit, Asur, Makedonya, Roma ve Bizans hâkimiyetinde kalmış ise de Türk hakimiyeti döneminde kurulmuş olması muhtemeldir.
Köse Mahmut Ağa adındaki bir beyin oymağı ile Yurtlar ve Ekinyüzü Mevkilerine (Köse Dağı) yerleştiği sonra, Örenlere (Köse’nin 2 km doğusunda), nihayet şimdiki ilçe merkezinin bulunduğu alana yerleştiği Köse adının da bu beyden geldiği rivayet edilmektedir.
1516 yılı Bayburt tahrir kayıtlarında Bayburt Sancağı’nın Kelkit Nahiyesine bağlı bir köy yerleşmesi olarak adı geçmektedir. 1916 yılında Rus ve Ermenilerin istilasına uğramış ancak 17 Şubat 1918 günü işgalden kurtulmuştur.
Cumhuriyet döneminde Gümüşhane’nin il yapılmasının (1924) ardından Kelkit Kazasına bağlı bir bucak merkezi haline getirilmiştir. Köse, 1954 yılında Belediye kurularak Belde, 3392 sayılı Kanunlada 19.06.1987 tarihinde ilçe olmuştur.
Köylerin kuruluşları konusunda kesin bilgilerin bulunmamasına ragmen, Türk kültürünün dışında daha önce yaşamış olan milletlere ait iz ve eserlere rastlamak mümkündür.
Köse ilçesi, Gümüşhane il merkezinin güneyinde olup, 39-40 ıncı boylamlar ile 40-41 inci enlemler arasında yer alan Kelkit Çayı vadisinde kurulmuştur. Kuzeyde Gümüşhane il merkezi, doğuda Bayburt il merkezi, batıda Kelkit ilçesi ve güneyde Bayburt ili ve Kelkit ilçesi yer almaktadır. Deniz seviyesine göre ortalama yüksekliği 1553 m civarında olup, yüzölçümü 471 km2’ dir.
İlçenin yeryüzü şekilleri 2 bölüm halinde incelenebilir. Bunlar, ilçenin kuzeyinde yer alan Köse Dağı ile güneyinde yer alan ovalık sahalardır. (Köse Ovası, Mormuç Düzü)
İlçe sismik aktivite açısından II. derecede deprem kuşağı içerisinde bulunmaktadır.
AKARSULAR
İlçenin kuzeyinde Köse Dağından çıkarak ilçemizden geçen ve Kelkit Çayına karışan Köse Çayı bulunmaktadır. Kabaktepe Köyünden gelen Karaçayır Deresi ile Özbeyli ve Yuvacık Köylerinden gelen Büyük Su Köse Çayı ile birleşerek Koşmaşat deresine akmakta ve Kelkit Çayına birleşmektedir. İlçedeki çay ve derelerin rejimi düzensiz olup, ilkbahar ve sonbahar aylarında suyun debisi yüksek, yaz ve kış aylarında ise düşüktür. İlçemizde Köse Barajı, Salyazı, Kabaktepe, Yuvacık, Oylumdere ve Yaylım göletleri bulunmaktadır.
BİTKİ ÖRTÜSÜ
İlçemiz bitki örtüsü bakımından ormanlar, fundalıklar, çalılıklar ve çayırlar ile kaplıdır. İlçemizin Köse Dağı mevkiinde orman ürünlerine elverişli ağaçlar mevcut iken diğer kısımları fundalık ve çayırlık ile kaplı olup bazı bölümleri ise bozkır halindedir. Düz ve sulanan arazilerde çeşitli tarım bitkileri yetiştirilmektedir. Ormanlık alanlar genellikle; Subaşı, Kabaktepe, Yaylım, Kayadibi, Akbaba Köyleri ile Köse Dağında bulunur. Köse Dağında ve Salyazı Köyü başta olmak üzere diğer köylerimizde ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır.
İKLİMİ
Köse İlçesi, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölümünde yer almasına rağmen iklim özelliği bakımından karasal iklime daha yakındır. Bunda en büyük etken kuzeyde uzanan Köse Dağıdır. Ancak yine de Karadeniz iklimi ile karasal iklimi arasında geçiş özelliği gösterir.
İlçenin sıcaklığı 4-5 ay boyunca sıfır derecenin altında olup, Nisan ayından itibaren sıcaklık artışı başlar ve Temmuz ayında azami sıcaklığa ulaşır. İlçede ortalama sıcaklık 5 derecedir.
Köse İlçesinde en fazla yağış ilkbahar, en az yağış ise yaz mevsiminde görülür. Ortalama yıllık yağış miktarı 405.3 mm’dir. Kasım-Mart ayları arası dönem kar yağışının en fazla olduğu dönemdir.
NÜFUS DURUMU
2022 tarihinde yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre ilçenin; merkez nüfusu 5.283, köy nüfusu 1.547 olmak üzere toplam nüfusu 6.830’dur.
İDARİ DURUMU
Köse, 1924 yılında Kelkit İlçesine bağlı bir nahiye iken, 1954’te belde ve 1987 yılında da ilçe olmuştur. Köse ilçesinin tek beldesi olan Salyazı’da belediye teşkilatı 1964 yılında kurulmuş iken 6360 sayılı Kanunla 30.04.2014 tarihinde nüfusu 2000’in altında olması nedeniyle kapatılarak köye dönüştürülmüştür. Köse ilçesinin Salyazı ile birlikte 14 adet köyü bulunmaktadır. İlçe merkezi ve köyler toplu bir görünüm arz etmektedir.
İlçe merkezinde 5 mahalle; (Cumhuriyet, Yavuz Selim, Bahçelievler, Fatih ve Yeni Mahalle) bulunmaktadır.
SOSYAL DURUM
a) Konut Durumu: İlçemiz ve köylerinde konutlar çoğunlukla taş, kerpiç, tuğla ve briketle yapılmış olup, karkas toprak ve yığma inşaatlar da vardır. Çatı örtü malzemesi ise sac ve kiremittir. Çatı biçimleri düz, beşik ve kubbe şeklindedir. Bunun yanında ilçe merkezi ve bazı köylerde betonarme ve çok katlı binalarda bulunmaktadır. Binaların cepheleri dar tutulmuş, umumi yerlerde merdiven ortadan düşünülmüş, pencereler çift cam ve çerçeve olarak yapılmıştır. Son yıllarda yakıt tüketimini azaltmak için evlerin dış yüzeylerine mantolama sistemleri kurulmuştur.
İlçede, memurlara ve vatandaşlara kolaylık sağlamak amacıyla yapılmış çok sayıda lojman ve halk konutu vardır. Bunun yanında Toki tarafından 88 adet konut yapılmış ve vatandaşlarımızın hizmetine sunulmuştur. Köse Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına ait 1 adet 100 kişilik öğrenci yurdunun kullanma hakkı 49 yıllığına Milli Eğitim Bakanlığına devredilmiş ve buraya İmam Hatip Orta Okulu açılmıştır. Ayrıca Köse KYK yurduna ait 350 kişilik öğrenci yurdu mevcuttur.
2023 yılı içerisinde Sosyal Konut Projesi kapsamında ilçemize 54 adet Toki konutu yapılacaktır.
b) Sosyal Yaşam: Köse ilçesi Gümüşhane iline bağlı olmasına rağmen sosyal yaşantı yönünden daha çok Kelkit ilçesi, Bayburt, Erzurum ve Erzincan ilinin etkisi altında kalmıştır. İlçemizin büyük şehirlerde ve yurtdışında yaşayan nüfusunun çok olması nedeniyle sosyal yaşamda da değişimler görülmektedir.
İlçemizde, sinema, tiyatro vb. eğlence mekânları bulunmamaktadır. İlçeye gelen Yüksek Okul öğrencileri için son yıllarda çok sayıda café açılmıştır. İlçede, Belediye Başkanlığına ait 2 adet düğün salonu ve 1 adet de hamam bulunmaktadır.
Köse’de sosyal dayanışma duygusunun kuvvetli olmasından dolayı yas tutma ve baş sağlığı dileme önem arz etmektedir. Bu nedenle ilçe merkezi ve köylerinde özel mekânlar hazırlanmıştır. Cenaze olması durumunda Köse Belediye Başkanlığına ait olan sosyal tesis 2 gün süre ile açık olup burada taziye için gelen vatandaşlara Belediye Başkanlığı tarafından çay, yemek ve konaklama hizmetleri sunulmaktadır.
Köse ve Salyazı köyünde futbol kulüpleri bulunup Gümüşhane amatör kümede mücadele etmektedir. Ayrıca Köse ilçe merkezinde Belediye Başkanlığına, Gençlik Spor İlçe Müdürlüğüne ve İrfan Can Köse Meslek Yüksek Okuluna ait halı sahalarda halkımız ve öğrencilerimiz sportif etkinliklerde bulunmaktadırlar.
Ilçemizde, vatandaşlarımızın konaklaması için özel şahsa ait 1 adet otel bulunmakta olup Belediye Başkanlığına ait yeni otelin inşa çalışması devam etmektedir.
İlçemizde Halk Pazarı Cuma günleri kurulmakta olup, ilçe merkezi ve köylerinden gelen vatandaşlarımız alışverişlerini bu pazardan karşılamaktadırlar. Yaz ve güz aylarında bu pazarda yöre halkının kendi mahsulleri de satışa sunulmaktadır.
Gençlik ve Spor İlçe Müdürlüğü tarafından yaptırılarak ilçemiz çocuklarının yüzme öğrenmeleri için kurulu bulunan portatif yüzme havuzu da yaz aylarında büyük ilgi görmektedir.
EKONOMİK DURUM
İlçemizin ekonomisinde büyük yeri tarım ve hayvancılık almaktadır. Bunun yanı sıra nakliyecilik ve yolcu taşımacılığı, ticaret ve madencilikte belli ölçülerde yapılmaktadır. Son yıllarda ilçemizde sulu tarıma geçilmesinden dolayı kuru fasulye yetiştiriciliği ilçenin ekonomisine büyük katkı sağlamıştır.
Nakliyecilik olarak kamyonculuk yapan vatandaşlarımız ülke genelinde şehirlerarası yük taşımacılığı yapmaktadırlar.
İlçemizde, mülkiyeti Köse Belediye Başkanlığına ait saatte 10 ton kapasiteli 1 adet yem fabrikası bulunmakta olup ilçemiz ve yöre halkının büyük ve küçükbaş hayvanlarının yem ihtiyacını karşılamaktadır.
Ayrıca Örenşar Köyü sınırları içerisinde 59 bin kapasiteli tavuk çiftliği bulunmakta olup ilçemiz ve yöre halkının yumurta ihtiyacını karşılamaktadır.
İlçemiz ekonomisinde en büyük yeri tarım ve hayvancılık almaktadır. 22.262 hektar tarım arazisine mevcuttur. Bu arazinin 5.046 hektarı sulanabilir, 17.216 hektarı sulanamadığı için nadasa bırakılmaktadır.
